CZAROIT

Przepiękny odnaleziony tylko w jednym miejscu na ziemi minerał, poszukiwany jako:

• obiekt badań naukowych
• bardzo atrakcyjny i poszukiwany kamień kolekcjonerski
• kamień, minerał ozdobny
• kamień jubilerski – do wyrobu biżuterii artystycznej (kolczyków, korali)

Czaroit występuje w złożach kompleksu skał należących do górnomezozoicznej struktury zwanej Muruńskim Masywem alkalicznym. Złoża te noszą nazwę czaroitytów (nazwa stosowana lokalnie w odniesieniu do skał zawierającej ponad 50% objętości czaroitu). Czaroityty występują w około 25 miejscach wzdłuż południowego brzegu Masywu Mały Murun. Złoża czaroitu określa się nazwą „liliowa skała“.
Czaroit występuje w czterech rodzajach skał czaroitonośnych:

• odmiana 1 tworzy cienkie (2-3 cm) żyły drobnoziarnistego czaroitu w fenitach egirynu rozwiniętych w skałach osadowych: piaskowcach, łupkach i gnejsach,
• odmiany druga i trzecia występują w strefach brekcji w formie żyłowych i soczewkowatych skupień czaroitu zróżnicowanego pod względem tekstury (odmiana druga) i bloków czaroitytu (odmiana trzecia),
• Czaroityty odmiany czwartej są związane z karbonatytami.

W celach komercyjnych eksploatowane były czaroityty odmiany drugiej i trzeciej.
Swoje piękno czaroit odsłania po wypolerowaniu. Unikatowość skał czaroitowych przy wielkich walorach dekoracyjnych przejawiających się w barwie, połysku i zmiennej teksturze oraz łatwość obróbki powodują duży popyt na wyroby z tego materiału. Przyczynia się do tego trudność dostępu do minerału spowodowana zaprzestaniem jego wydobycia. Sytuacja taka wpływa na rosnące zaciekawienie tym wciąż tajemniczym kamieniem, a obcowanie z surowymi próbkami czaroitowymi lub gotowymi wyrobami z tego minerału, niejednego wprawia w zachwyt nad swoistą niezwykłością fioletowego kamienia. Charakterystyczne jest też to, że w wielu próbkach osoby obdarzone zdolnościami abstrakcyjnego postrzegania, potrafią dostrzegać w kamieniu przeróżne kształty, nieraz przypominające ludzi, zwierzęta, rośliny i in.

ODKRYCIE CZAROITU

Czaroit został odkryty w 1949 r., a w 1977 r. Komisja Nowych Minerałów przy Międzynarodowym Stowarzyszeniu Mineralogicznego zatwierdziła go jako nowy minerał. Według odkrywców minerału, nazwa pochodzi od rzeki Czara (dopływu Leny), położonej w pobliżu południowej granicy Masywu Muruńskiego.
Historia odkrycia czaroitu rozpoczęła się znacznie wcześniej, pod koniec lat 40-tych XX w. Pierwszym, który go opisał, był geolog Dietmar. Badacz ten był wówczas przekonany, że znalazł minerał z grupy amfiboli, cummingtonit. Pod koniec lat 50-tych geolog Rogow zebrał próbki skał z fioletowym składnikiem i poprosił swoją żonę o ich zbadanie. W ich wyniku okazało się, że próbki opisane wcześniej przez Dietmara jako cummingtonit, składają się z szeregu rzadkich minerałów alkalicznych. Między innymi, został przy tej okazji odkryty nowy minerał, tinaksyt (NaK₂Ca₂TiSi₇O₁₉). Jednak wciąż nie rozpoznano, że badane próbki to czaroit, mylnie rozpoznano je jako kanasyt.

W latach 70-tych wyroby wykonane z „liliowej skały” stały się znane i cenione na całym świecie. Ekspedycja rosyjskich geologów pod kierunkiem Alieksiejewa dokonała odkrycia głównego złoża minerału, a ponowne, dokładne badania przeprowadzone przez małżeństwo Rogowów i współpracowników wykazały że fioletowy minerał jest nowym, nieopisanym jeszcze gatunkiem.

Czaroit tworzy agregaty o postaci włóknistej, igiełkowej lub łuseczkowej. Kryształki igiełkowe osiągają długość do 20 cm, przy czym najczęstsza jest postać włóknista i łuskowata w rozmiarach od 2 mm do 5 cm. Włóknista budowa skały powoduje jej dużą zwięzłość, co ułatwia obróbkę mechaniczną.
Gęstość czaroitu wynosi 2,54, natomiast twardość 5 – 5,5 w skali Mohsa.

Wcześniej wyróżniono osiem teksturalnie różniących się odmian czaroitu. Ta różnorodności tekstury wynika z różnych warunków krystalizacji jak również ukształtowania tektonicznego w których formował się czaroit.
Najwcześniejszą odmianą, która uległa krystalizacji był masywny, bardzo drobnoziarnisty czaroit. Kolejne odmiany to: równolegle włóknista, falisto-włóknista, filcowana, agregaty promieniowe, mozaikowo-włóknista i odmiana łupkowata.

Oprócz różnorodności tekstury, czaroit wykazuje szeroki zakres kolorów od liliowego do brązowego i szarego, często w tej samej próbce materiału oraz jedwabisty, migotliwy połysk. W badaniach naukowych wykazano, że za kolor i za katodoluminescencję czaroitu odpowiadają jony manganu w różnym stopniu utlenienia Mn²⁺ i Mn³⁺. Natomiast za jedwabistą opalizację czaroitu jest odpowiedzialna prawdopodobnie silna anizotropia we właściwościach rozpraszających światło. Opalizacja perłowa następuje w wyniku izotropowego i równomiernego rozproszenia światła.

GENEZA CZAROITU

Dotychczas postawiono dwie główne hipotezy dotyczące pochodzenia czaroitu.
Pierwsza wskazuje na magmowe pochodzenie skał czaroitonośnych. Podstawę uzasadniającą taką hipotezę stanowi skład mikroinkluzji w minerałach czaroitytów. Pokazuje to, że skały czaroitu krystalizowały się z roztopionego materiału nasyconego płynem przypominającym różnicowanie się ultrapotasowej magmy.
Według przyjmowanej przez większość badaczy, hipotezy drugiej, czaroityty uznaje się za typowy przykład skał metasomatycznych. Uzasadnieniem w tym przypadku jest niezwykła różnorodność tekstur, barwy i składu chemicznego skał czaroitonośnych, jak również ich cechy paragenetyczne.

SKŁAD CZAROITYTU

Czaroit jest w rzeczywistości skałą, w której minerał czaroit jest głównym składnikiem. Jego zawartość w skale waha się od 50 do 95%. W skład typowej próbki czaroitytu wchodzą zaokrąglone ziarna kwarcu i mikroklin, a także kryształy idiomorficzne (euhedralne) i gwiaździste skupienia zielonkawo-czarnego egirynu, miodowo-żółty tinaksyt i zielonkawo-szary frankamenit w ostatniej fazie formowania się czaroitu wskazują na różnorodność kolorów i tekstur. Czaroityty z niektórych miejscowości w obrębie złoża liliowej skały zawierają również duże ilości kryształów subhedralnych: perłowo-biały płytkowy fedoryt i blado niebieskawo-zielony pektolit, rozpryski bezbarwnego fluoroapatytu strontianu, brązowawo-czerwony miseryt, a także kryształowe płaty tokkoitu, powszechne w zrostach z tinaksytem. Inne minerały związane obejmują m.in. agrellit, hydroksyapofyllit, tytanit, turkestanit, baryt oraz siarczki i węglany. Te ostatnie obejmują kalcyt, stroncjanit, barytokalcyt, witeryt, burbankit i ancylit-(Ce) i często występują jako segregacje i mikrowarstwy zgodne z warstwami czaroitu. W obrazach BSE (skaningowej mikroskopii elektronowej), węglany często występują jako tekstury skupień podobne do tych znalezionych w kalcytowych karbonatytach i Ba-SR-Ca karbonatytach, ale na ogół z większym udziałem stroncjanitu i barytokalcytu.

Struktura krystaliczna czaroitu nie została dotychczas określona. Wynika to z tego, że żadna z odmian teksturalnych nie tworzy kryształów na tyle dużych, by można było wykonać badania rentgenowskie pojedynczego kryształu.

Dotychczas stwierdzono podobieństwa składu czaroitu do jednoskośnego canasytu [K₃Na₃Ca₅(Si_l20₃₀)(OH,F)₄], a jeszcze większe do miserytu [KCa₅(Si₂0₇)(Si₆O₁₅)(OH,F)₂].